พจนานุกรมภาษา ล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา

พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา

โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์

เรียน 10 คำใหม่

ออกเสียงล้านนา	อักษรล้านนา	เทียบอักษรไทย	ความหมาย
แม่เมือง	แม่เมิอฯง	[แม่เมือง]	น.พระมเหษี,พระราชินี
อ่อนหา	อ่อฯรหา	[อ่อนหา]	ก.ง้อ,ขอคืนดีด้วย
เจี๋อสะลี	เจิอฯอสลี	[เจือสะลี]	ก.ปูที่นอน,การที่ผู้ใหญ่จัดและปูที่นอนให้คู่บ่าวสาวในวันแต่งงาน ปู๋สะลี ก็ว่า : เพลงสาวเจียงใหม่ "...เปิ้นบอกว่าจะมาขอ ข้าเจ้าก็รอมาแล้วเป๋นปี๋ ป้อแม่ถ้าปู๋สะลี อ้ายบ่าวตั๋วดีหายแส็๋บหายสอย..."
ลายอี่ต้ออี่แต้	ลายฯอี่ตํอฯอี่แต้	[ลายอี่ต้ออี่แต้]	ดู...ลายต้อแต้
ต๊ายกำหัวกำ	ท้าฯยฯคำฯห฿วฯคำฯ	[ท้ายคำหัวคำ]	ว.ท้ายทีหัวที,ปลายทีต้นที
โกมอิ๋ด้า	โค฿มฯอิด้า	[โคมอิด้า]	น.ตะเกียงเจ้าพายุ; เหตุที่เรียกโกมอิด้าก็เพราะว่าตะเกียงเจ้าพายุที่ผลิตจากประเทศเยอรมัน ยี่ห้ออิด้า (IDA) ความสว่าง ๓๐๐-๕๐๐ วัตต์ นิยมใช้กันมากและเป็นที่รู้จักทั่วไป จึงเรียกกันเช่นนั้น เช่นเดียวกับเรียกบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปว่า มาม่า
ดอกส้มสุ๋ก	ดอฯกส้฿มฯสุก	[ดอกส้มสุก]	น.ดอกโศก/ต้นโศก (ปัจจุบันเปลี่ยนชื่อเป็น ดอกอโศก/ต้นอโศก) - ภาษาไทยถิ่นเหนือ (คำเมือง) เรียกว่า ''ดอกส้มสุ๋ก/ต้นส้มสุ๋ก''; ดอกโศก/ต้นโศก/ดอกส้มสุ๋ก - เป็นต้นไม้ที่ชาวไทยเรียกชื่อว่า ''โศก'' มีหลายชนิด แต่ ''โศก'' ที่รู้จักกันกว้างขวางที่สุดตั้งแต่อดีตก็คือ ''โศก''อันมีกำเนิดจากประเทศอินเดีย ซึ่งคนอินเดียเรียกว่า ''อโศก'' เมื่อนำมาเมืองไทยคนไทยเรียกสั้นลงว่า ''โศก'' ทำให้ความหมายเปลี่ยนไปเป็นตรงข้าม จากไม่มีโศก(อโศก) เป็นโศกเศร้า(โศก) ต้นและดอกอโศกที่ถือเป็นไม้มงคลในประเทศอินเดีย ซึ่งต่างจากประเทศไทยที่ถือว่าไม่เป็นมงคล ห้ามปลูกในบริเวณบ้าน เนื่องจากมีชื่อเกี่ยวกับความโศกเศร้า นิยมปลูกตามวัดมากที่สุด:- โศก/ส้มสุ๋ก เป็นไม้ยืนต้นไม่ผลัดใบขนาดเล็กถึงขนาดกลาง สูง 5-20 เมตร เรือนยอดทรงกลมพุ่มทึบ ปลายกิ่งห้อยย้อยลู่ลง เปลือกต้นเรียบ สีน้ำตาลเข้ม, ใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงสลับ มีใบย่อย 1-7 คู่ รูปรี รูปไข่ รูปหอก หรือรูปขอบขนาน โคนใบกลม ปลายมนหรือแหลม เป็นรูปหัวใจหรือรูปลิ่ม, ดอกเป็นช่อ ออกตามซอกใบและปลายกิ่ง สีแสดจนถึงแดง กลีบเลี้ยงเป็นหลอดเรียวยาว, ผลเป็นฝักแบน รูปไข่หรือรีแกมขอบขนาน เมื่อแก่จะแตกออกเป็น 2 ซีก ในฝักมีเมล็ด 1-3 เมล็ด: ''ต้นโศก/ดอกโศก'' ความหมายมีแต่ความทุกข์ ความเศร้า จึงเปลี่ยนชื่อเป็น ''อโศก'' ดังชื่อเดิมที่เป็นมงคลตามที่เรียกกันในประเทศอินเดีย; อโศก เป็นพืชสมุนไพร มีสรรพคุณใช้ทำยาได้หลายอย่าง เช่น ดอกมีกลิ่นหอม มีรสอมเปรี้ยว ใช้ทำยาบำรุงธาตุ ยาแก้ไอ ยาขับเสมหะ เปลือกและรากปรุงเป็นยาบำรุงโลหิต เป็นต้น ใบอ่อนและดอก นำมาประกอบอาหาร ทำแกงส้ม ยำ หรือรับประทานเป็นผักสดจิ้มน้ำพริก; มีบ้างที่เอา ''อโศก'' ปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไป ตามสวนสาธารณะ เพราะมีทรงพุ่มสวย ดอกมีสีสันสวยงาม แต่ไม่นิยมปลูกตามบ้าน: เมื่อ ''ดอกโศก'' ได้เปลี่ยนชื่อเป็น ''ดอกอโศก'' แล้ว ไม่นานเกินรอคงจะเห็น ''ดอกอโศก'' หรือที่คนล้านนาเรียก ''ดอกส้มสุ๋ก'' บานสะพรั่งทั่วแคว้นแดนไทย ดังที่เราได้เห็น ''ดอกลีลาวดี'' ที่เปลี่ยนชื่อมาจาก ''ดอกลั่นทม'' แน่นอน
บ่าแหน้	บ่าฯแห้นฯ	[บ่าแหน้]	ดู...บ่าหน้อยแหน้
บำเลิน	บำฯเรินฯ	[บำเริน]	ก.บำเรอ,คอยรับใช้,ทำให้ชอบใจ; บ่ำเริน,ป่ำเริน,ป้ำเริน ก็ว่า
นุ่งโจงกระเบน	นุ่งโช฿งฯระฯกเบนฯ	[นุ่งโชงกระเบน]	ก.นุ่งโจงกระเบน - ภาษาถิ่นล้านนาเรียกว่า ''นุ่งผ้าต้อย''; ดู...นุ่งผ้าต้อย