พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
จั๋กคาดตือวัน | จักฯฅาดฯทืวันฯ | [จักฅาดทือวัน] | น.สุริยุปราคา/สุริยคราส/ราหูอมตะวัน - ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์โคจรอยู่ระหว่างดวงอาทิตย์กับโลก อยู่ในแนวเดียวกัน ทำให้เงาของดวงจันทร์ทอดมาบนโลก เป็นเหตุให้คนบนโลกที่อยู่ในบริเวณเงาของดวงจันทร์มองเห็นดวงอาทิตย์มืดเป็นบางส่วน หรือทั้งหมดในเวลากลางวัน; เดือนตือตะวัน ก็ว่า |
ตือฅิง | ทืฅิงฯ | [ทือฅิง] | ก.อาการที่ผีเข้าสิงทางร่างกาย |
สากมอง | สากฯมอฯง | [สากมอง] | น.สากสำหรับ ครกกระเดื่อง (มอง - ครกกระเดื่อง) |
เงินแถบ | เงินฯแถปฯ | [เงินแถบ] | น1.เงินรูปีอินเดีย - ภาษาไทยถิ่นเหนือ (คำเมือง) เรียก ''เงินแถบ''; เป็นเงินตราที่อังกฤษนำเข้ามาใช้ซื้อขายสินค้าในล้านนา โดยเข้ามากับการค้าไม้สัก และเปิดเสรีภาพการค้าขายชายแดนล้านนากับพม่า ส่งผลให้เงินรูปีอินเดียกลายเป็นเงินสกุลหลัก ที่ใช้หมุนเวียนในระบบเศรษฐกิจล้านนา เมื่ออังกฤษเข้ามามีอิทธิพลในพม่า และได้พม่าเป็นอาณานิคม อังกฤษได้นำเงินรูปีอินเดียเข้ามาใช้ในพม่า เงินรูปีอินเดียเรียกกันโดยทั่วไปในล้านนาว่า ''เงินแถบ'' โดยเงินแถบชนิดแรกที่เข้ามาแพร่หลายในล้านนา เป็นเหรียญรูปพระนางเจ้าวิคตอเรียสวมมงกุฎ ต่อมาเป็นเหรียญรูปกษัตริย์เอ็ดเวิร์ด ในขณะที่เงินรูปีอินเดียถูกนำเข้ามาใช้ในล้านนาเป็นจำนวนมาก รัฐบาลสยามได้พยายามนำเงินบาทเข้ามาหมุนเวียนระบบเศรษฐกิจล้านนาตั้งแต่ พ.ศ.2441 แต่ไม่ประสบผลสำเร็จ จนกระทั่งหลังจากมีการสร้างทางรถไฟจากกรุงเทพฯ ถึงเชียงใหม่แล้ว ระบบเศรษฐกิจทางภาคเหนือขยายตัวอย่างรวดเร็ว เงินรูปีจึงค่อยๆ ลดบทบาทลง ต่อมาเมื่อไทยสามารถผลิตเหรียญกษาปณ์ได้ปริมาณมากขึ้น ประกอบกับค่าเงินรูปีลดต่ำลง เงินบาทจึงสามารถเข้ามาแทนที่ และถูกใช้หมุนเวียนได้มากขึ้น; น2. เงินแถบ คือ ''เงินรูปีอินเดียของอังกฤษ'' เป็นโลหะเงินที่ชาวล้านนานิยมนำมาทำเป็นเครื่องเงิน เช่น สลุง (สะหลุง) พานดอกไม้ ขันน้ำขนาดเล็ก (จอก) เข็มขัด เครื่องประดับ มากกว่าสะสมเป็นเงินตรา ส่วนกลุ่มชาติพันธุ์บนพื้นที่สูงนำมาร้อยเป็นเครื่องประดับ ที่ช่างมักจะนำไปหลอมทำเครื่องประดับต่างๆ เช่น ต่างหู สร้อย แหวน กำไล เข็มขัด พวกชนเผ่าชาวเขามักนิยมเจาะรูแล้วเย็บประดับลงบนเสื้อผ้า หมวก หรือห่วงสวมคอ หรือเครื่ิองประดับศีรษะ เพื่อความสวยงามและแสดงสถานะทางสังคม ในส่วนการรักษาของคนล้านนาโบราณ จะใช้เงินแถบบ่มในไข่ไก่ที่ต้มสุกแล้วเอาไข่แดงออก ใช้ผ้าเช็ดหน้าห่อแล้วนำไปถูบนตัวผู้ป่วยไข้ เรียกว่า ''การแฮกตุ่ม'' พร้อมกับการร่ายคาถากำกับ ไข้ที่ถูกจับออกมาจะติดอยู่ที่เงินแถบจนเป็นสีดำ ต้องทำการข้ดด้วยขี้เถ้า แล้วบ่มในไข่ทำแบบนี้จนไข้หมด ซึ่งสังเกตว่าที่เงินจะไม่ดำอีก ปัจจุบันเงินรูปีอินเดียในล้านนากลายเป็นประวัติศาสตร์ แต่ในอินเดียนั้นยังเป็นส่วนหนึ่งของระบบเศรษฐกิจ และในฐานะเจ้าของสกุลเงินอินเดียในยุคอาณานิคมอังกฤษ |
ต๋กยา | ต฿กฯอยฯา | [ตกอฺยฺา] | ก.จ่ายยา,ให้ยา |
เหมี้ยงหวาน | ห้มฯยฯงหวฯานฯ | [เหมี้ยงหวาน] | น.เมี่ยงหวาน - เมี่ยงปรุงรสให้หวาน |
ลูกจิ๊น | ลูกชิ้นฯ | [ลูกชิ้น] | น.ลูกชิ้น - เนื้อสัตว์ที่โขลกหรือบดให้ละเอียด ปรุงแต่งรส ทำ เป็นก้อนกลมๆ หรือเป็นชิ้นแล้วลวก สำหรับ นำไปประกอบอาหาร เรียกชื่อตามชนิด ของเนื้อสัตว์นั้น เช่น ลูกจิ๊นงัว ลูกจิ๊นป๋า |
ขั้วสะดุ้ง | ขั้฿วฯสดุ้ง | [ขั้วสะดุ้ง] | น.เรียกลาบที่ขั้วยังไม่ทันสุก หรือคั่วแบบสุกๆ ดิบๆ |
โย่งๆ | โย่฿งฯๆ | [โย่งๆ] | ดู...ย่งๆ |
สีต๋าย | สีตายฯ | [สีตาย] | ว.สีซีด |