พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
ต๋าวันจ๊าย | ตาวันฯช้ายฯ | [ตาวันช้าย] | น.เวลาบ่าย,ตอนบ่าย |
งวีก | งีวฯก | [งวีก] | ก.แยกจากกันเล็กน้อย; งีก ก็ว่า |
ษ ออกเสียง ษ๋ะ | ษ | ษ | ษ (ษ๋ะ) เป็นอักษรสูง พบครั้งแรกในฐานะพยัญชนะต้น ในศิลาจารึกวัดช้างค้ำ อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน ที่จารึกเมื่อ พ.ศ.๒๐๙๑ ซึ่งปรากฏร่วมกับอักษร ศ (ศ) และ ฤ (ฤ) ซึ่งใช้ในศัพท์ภาษาสันสกฤต แต่ปรากฏในฐานะพยัญชนะตัวสะกดในบันทึกส่งท้ายในการจารใบลานก่อนหน้านั้นแล้ว ไม่ปรากฏการใช้ทั่วไปในฐานะพยัญชนะต้น แล้วปรากฏใช้อีกระยะหนึ่งในรัชสมัยของพระเจ้ากาวิละแห่งเชียงใหม่ คือช่วงประมาณ พ.ศ.๒๓๓๐ แต่เป็นอักษรที่เรียกว่า "อักษรไทยนิเทศ" หรือ "อักษรขอมไทย" ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าเป็นเพราะได้รับอิทธิพลจากไทธนบุรี ส่วนแง่ที่ปรากฏฐานะพยัญชนะตัวสะกดนั้น จากการศึกษาของ ก่องแก้ว วีระประจักษ์ และ นิยะดา ทาสุคนธ์ พบว่าเป็นกระบวนการคลี่คลายมาจากการใช้ ษ-ษ ที่ใช้ในฐานะตัวสะกดมากกว่า ยังไม่พบการใช้พยัญชนะนี้ที่ปรากฏในภาษาล้านนาแง่ของพยัญชนะต้นของศัพท์ ที่มีอยู่นั้นมักเป็นพยางค์ที่สองของศัพท์ และที่พบแล้วก็มีจำนวนน้อยอีกด้วย เช่น รกษฯฯา-รักษา, รษี-รษี ซึ่งเห็นได้ว่ามีร่องรอยมาจากภาษาสันสกฤตอย่างชัดเจน (จาก-พจนานุกรมล้านนา-ไทย ฉบับแม่ฟ้าหลวง. ฉบับปรับปรุงครั้ |
เจ้าเก๊า | เจั้าเคั้าฯ | [เจ้าเค้า] | น.เจ้าภาพ,ประธาน,ผู้ริเริ่ม |
ปี๋ซืน | ปีซืนฯ | [ปีซืน] | น.ปีก่อนปีที่แล้ว |
อยฺ่างหยฺาย | อยฯางฯอยฯายฯ | [อฺยฺ่างอฺยฺาย] | ก.ตะกาย - ก้าวขึ้นที่สูงโดยการก้าวเท้ายาวๆ ช้าๆ |
หละบำ | หลฯะบำฯ | [หละบำ] | น.ระบำ - การฟ้อนรำเป็นชุดกัน ก.ฟ้อนรำเป็นชุดกัน |
เต๊าฮอด | เทั้าฯรอฯด | [เท้ารอด] | ก.จนถึง,จนกระทั่ง |
มดลิ้นหน้าม่อย | ม฿ดฯลิ้นฯห้นฯาม่อฯยฯ | [มดลิ้นหน้าม่อย] | น.มดตะนอยชนิดหนึ่ง ตัวสีเทา; มดหน้า หมอง,มดหน้าม่อย ก็ว่า |
หล้อมแหล้มก้อมแก้ม | ห้ลฯอฯมแห้ลฯมก้อฯมแก้มฯ | [หล้อมแหล้มก้อมแก้ม] | ก.แอบหนีไปโดยไม่บอกใคร |