พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
สุ๋ดแต่ | สุดแต่ | [สุดแต่] | สัน.แม้แต่ |
หมากสุ่ม | หมฯากฯสุ่ม | [หมากสุ่ม] | น.ต้นเครื่องสักการะที่นำเอาหมากไหม หรือหมากเสียบ คือผลหมากผ่าเป็นซีกแล้วร้อยด้วยเชือกป่านหรือด้ายเรียงไว้เป็นแถวๆ ตากแห้งแล้วนำไป "สุ่ม" หรือครอบบนโครงไม้จนเต็ม เพื่อนำไปมอบให้เจ้านายหรือผู้ที่ตนเคารพนับถือในงานเทศกาลรวมทั้งถวายสงฆ์ในชั้นเถระ ในงานบรรพชาอุปสมบทจะมีหมากสุ่มเป็นส่วนหนึ่งของเครื่องประกอบพิธี |
จาวเจียงใหม่ | ชาวฯชยฯงไห่มฯ | [ชาวเชียงใหม่] | น.คนเชียงใหม่ |
ก๋องอ็อกหย็อก | กอฯงอัอฯกหัยฯอฯก | ก๋องอ็อกหย็อก | ว.ลักษณะสิ่งของที่เป็นกองเล็กๆ |
อุ้ก | อุ้ก | [อุ้ก] | ก.บ่มเพื่อให้สุก เช่นบ่มผลไม้ |
เขือง | เขิอฯง | [เขือง] | น.ไม้ตระกูลปาล์ม ปลูกเป็นไม้ประดับ ก้านยาวมีใบติดตลอดแนวชาวพุทธนิยมใช้ผูกช่อและตุงปักเจดีย์ทรายในเทศกาลสงกรานต์ |
เหม็นบูด | เหัมฯรบูด | [เหม็นบูด] | ว.มีกลิ่นเหม็นคล้ายอาหารบูด |
นักล้ำไป | นักฯลําไพ | [นักล้ำไพ] | ว.มากเกินไป |
บ่าขาม | บ่าฯขามฯ | [บ่าขาม] | น.มะขาม - ภาษาไทยถิ่นเหนือ (คำเมือง) เรียกว่า ''บ่าขาม''; มะขาม - ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูง 10-30 เมตร แตกกิ่งก้านเป็นพุ่มกลม ลำต้นและกิ่งเหนียว ปลายกิ่งห้อยลู่ลง, ใบ เป็นใบรวม ออกเป็นคู่ๆ เรียงกันตามก้านใบ, ดอก ออกเป็นช่อเล็กๆ ตามปลายกิ่ง ช่อหนึ่งๆ มี 10-15 ดอก กลีบสีเหลือง มีจุดประสีแดงอยู่กลางดอก มีรสเปรี้ยว, ผล เป็นฝักเรียกตามลักษณะของฝักมี 3 ชนิด คือ ฝักกลมเล็กยาวเรียก''มะขามขี้แมว'' ฝักใหญ่ แบน โค้งงอคอดเป็นข้อ เรียก''มะขามกระดาน'' และที่มีฝักข้อเดียวกลมป้อมเรียก''มะขามข้อเดียว'' ถ้าแบ่งตามรสชาติมี 2 ชนิด มะขามเปรี้ยวและมะขามหวาน: มะขาม เมื่อแก่จัดถึงแห้งเปลือกฝักแข็ง เปราะ ล่อนไม่ติดเนื้อ: มะขามเป็นพืชสมุนไพร ใช้ทำยาได้หลายอย่าง ในด้านโภชนาการใช้ทำอาหารได้หลายส่วน ทั้งใบอ่อน ดอก ฝักอ่อน ฝักแก่ ฝักแห้ง อาทิ มะขามเปียก ทำจากมะขามแห้งเป็นเครื่องปรุงรสเปรี้ยวที่สำคัญในอาหารไทย ทั้งแกงส้ม ต้มส้ม ไข่ลูกเขย น้ำปลาหวาน ผักกาดจอ, ยอดและใบอ่อน นำไปยำหรือใส่ต้มต่างๆ เพื่อเพิ่มรสเปรี้ยว, เนื้อของฝักอ่อน แก่ แห้ง ทำขนมได้หลายชนิด เช่น มะขามดอง มะขามแช่อิ่ม มะขามคลุก มะขามกวน มะขามแก้ว เป็นต้น: เมล็ด คั่วให้สุกรับประทานเป็นของขบเคี้ยวที่เรียกว่า ''ฟ้าสนั่น'', เปลือกของฝักแห้ง บดหรือตำให้เป็นชิ้นเล็กๆ ทำเป็น ''ขี้โย'' ผสมยาเส้นมวนด้วยใบตองเป็น ''บุหรี่ขี้โย'' เพื่อลดความฉุนและมีรสดีขึ้น, เนื้อไม้มะขาม ใช้ทำเขียง ครก สาก ดุมเกวียน หรือเผาเป็นถ่านที่ให้ความร้อนสูง แม้กระทั่ง ''ต้นผ้าป่า'' ก็นิยมใช้กิ่งมะขาม เพราะเหนียว สามารถห้อย แขวน เครื่องบริโภคอุปโภค ของกินของใช้ จตุปัจจัยไทยทานได้มาก |
ว่อน | ว่อฯร | [ว่อน] | ว.เคลื่อนไหวในอากาศเป็นฝูงหรือจำนวนมาก เช่น นกบินว่อน,อาการเคลื่อนไหวไปมาอย่างสับสน,เคลื่อนไปมาอยู่สลอน,กระจายไปทั่ว |