พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา

โดย อ.จรีย์​ สุนทรสิงห์

เรียน 10 คำใหม่

ออกเสียงล้านนาอักษรล้านนาเทียบอักษรไทยความหมาย
เลสะนาเรส¢[เรสนา]ดู...ลิดสะหนา
ปี๋ตั๋วเปิ้งปีต฿วฯเพิ่งฯ[ปี๋ตั๋วเปิ้ง]น.นักษัตรปีเกิด หรือ ปีนักษัตร ภาษาถิ่นพายัพ(คำเมือง)เรียก ''ปี๋ตั๋วเปิ้ง''; นักษัตรปีเกิด หรือ ปี๋ตั๋วเปิ้ง - เป็นปีตามสุริยคติ ไทยและชาติอื่นในเอเชียตะวันออก เช่น จีน ญี่ปุ่น เวียดนาม แบ่งเป็นรอบปี รอบละ 12 ปี แต่ละปีกำหนดสัตว์เรียกเป็นชื่อเรียงกันไปดังนี้ 1.ปีชวด-ปีหนู-ปี๋ไจ้ 2.ปีฉลู-ปีวัว-ปี๋เหม้า 3.ปีขาล-ปีเสือ-ปี๋ยี 4.ปีเถาะ-ปีกระต่าย-ปี๋เหม้า 5.ปีมะโรง-ปีงูใหญ่-ปี๋สี 6.ปีมะเส็ง-ปีงูเล็ก-ปี๋ไส้ 7.ปีมะเมีย-ปีม้า-ปี๋สะง้า 8.ปีมะแม-ปีแพะ-ปี๋เม็ด 9.ปีวอก-ปีลิง-ปี๋สัน 10.ปีระกา-ปีไก่-ปี๋เล้า 11.ปีจอ-ปีสุนัข-ปี๋เส็๋ด 12.ปีก..น-ปีหมู/ช้าง-ปี๋ไก๊ (ปี๋...เป็นชื่อปีของล้านนา) สำหรับคนไทยนั้นเริ่มต้นปีนักษัตรใหม่เริ่มจากวันปีใหม่ไทยหรือวันสงกรานต์ (ถิ่นเหนือ-วันพญาวัน) เป็นวันเถลิงศกคือวันขึ้นปีใหม่ คนไทยสมัยก่อนจึงมักจำปีเกิดเป็นปีนักษัตร (ปี๋ตั๋วเปิ้ง); ดู...ตั๋วเปิ้ง
จิ๊นหนึ้งชิ้นฯหึ้นฯง[ชิ้นหนึ้ง]น.เนื้อนึ่ง - เนื้อที่ทำให้สุกด้วยไอน้ำร้อน
เจ๊ดเชัดฯ[เช็ด]ก๑.เช็ด - ถูให้สะอาด หรือถูให้แห้ง. ก๒.เช็ด - เป็นวิธีการรักษาสุขภาพอย่างหนึ่งในล้านนา โดยการเสกคาถาใส่ใบไม้ เช่น ใบพลู ใบไพล(ปูเลย) เป็นต้น แล้วลูบไปตามบริเวณที่มีอาการ เจ็บหรือบวม อันเกิดจากฝี เส้นเอ็นทับกัน เส้นเลือดตีบตัน โรคผิวหนัง หรืออาการ เจ็บป่วยที่ไม่รู้สาเหตุซึ่งเชื่อว่า ถูกอำนาจผี หรือคุณไสยบางอย่าง
น้ำหัวนาฯห฿วฯ[น้ำหัว]น.สิ่งที่ดีที่สุดของสิ่งนั้นๆ เช่น น้ำหัวกะทิ ว.สิ่งแรก,ครั้งแรก,คราว แรก,อย่างแรก,ก่อนผู้อื่น เช่น กิ๋นน้ำหัว - กินก่อนคนอื่น(สำหรับสิ่งนั้น)
ขวงขวฯง[ขวง]น๑.กรง เช่น กรงนก,กรงไก่; ขง ก็ว่า น๒.ผักสะเดาดิน - ไม้ล้มลุกขึ้นในนาใบรูปหอก ปลายใบแหลม ดอกขนาดเล็กสีม่วง ยอดอ่อนกินได้ มีรสขม; ผั๋กขวง,ผั๋กขี้ขวง ก็ว่า น๓.ผี,วิญญาณสัตว์ที่ตายน๔.สิ่งที่นำเอาความจัญไรมาให้ ว.ไม่เจริญ
กวมแลงควฯมแลงฯ[ควมแลง]น.เวลาอาหารเย็น ว.กำลังรับประทานอาหารเย็น
แมงมายแมงฯมายฯ[แมงมาย]ดู...เม่า น.๑
ไม้สั๋กไม้สักฯ[ไม้สัก]น.ไม้สัก - ไม้ต้น ลำต้นเปลาตรง ใบรูปไข่ผิวใบมีขนสาก ดอกขนาดเล็กสีขาวนวล ออกเป็นช่อแยกแขนงตามปลายกิ่ง เนื้อไม้แข็ง คงทน เหมาะสำหรับสร้างบ้านและทำเครื่องใช้
เหล้นกิ๋นแต๊เห้ลฯรกินฯแท้[เหล้นกินแท้]ก.เล่นพนันเอาเงินหรือทรัพย์กันจริงๆ

สงวนลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2564-65 / Copyright 2021-22. All rights reserved.
จรีย์ สุนทรสิงห์ สำนักมรดกล้านนา จ.เชียงใหม่