พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
เข้าเหม้าทอด ออกเสียง เข้าเหม้า ทอด | เขั้าเหั้มฯาทอฯด | [เข้าเหม้าทอด] | น.ข้าวเม่าทอด - ชาวถิ่นเหนือนิยมเรียก ''เข้าเหม้า'' เฉยๆ: เข้าเหม้า ของชาวเหนือ ซึ่งหมายถึง ''ข้าวเม่าทอด'' ได้แก่ขนมชนิดหนึ่ง ใช้ข้าวเม่าตำคลุกกับมะพร้าวขูดและน้ำตาลปีบ หุ้มกล้วยไข่สุก ชุบแป้งทอดให้ติดกันเป็นแพๆ แล้วโรยด้วยแป้งทอด: ขนมไทยนิยมกินมาตั้งแต่สมัยโบราณ ในอดีตตอนหน้าน้ำแม่ค้าทำขนมต่างๆใส่เรือมาขาย มีพวกข้าวโพดคั่ว ถั่วลิสงต้ม และที่มีมากที่สุดก็คือ ''ข้าวเม่าทอด'' ขนมนี้มีกล่าวถึงใน นิราศน้ำท่วมใหญ่ ในปี พ.ศ.2460 ตอนหนึ่งว่า ''พวกแม่ค้ามาขาย ข้าวเม่าทอด ตังเมหลอด น้ำยา แกงปลาไหล'' เป็นต้น; ดู...เข้าเหม้า |
แถมบึ๋ด | แถมฯบึดฯ | [แถมบึด] | ว.อีกสักครู่,อีกชั่วขณะ |
ข้อย | ข้อฯยฯ | [ข้อย] | น.คนรับใช้ที่อาศัยอยู่กับผู้อื่นโดยไม่มีค่าจ้าง,ข้าทาส ส.สรรพนามบุรุษที่ ๑ ที่พวกไทลื้อ ไทขึน ยอง ใช้เรียกตัวผู้พูด ใช้ได้ทั้งหญิงและชาย |
อวาย | อวฯายฯ | [อวาย] | น.ไอ อย่างไอน้ำ ก๑.ระบายออก,ผ่อนออก,หายใจออก ก๒.แบ่ง,ปัน,ถอด,ให้ |
ฮ่วนฮ้อง | ร่วฯรร้อฯง | [ร่วนร้อง] | ก.ส่งเสียงดัง (กวี) |
บ่าขาม | บ่าฯขามฯ | [บ่าขาม] | น.มะขาม - ภาษาไทยถิ่นเหนือ (คำเมือง) เรียกว่า ''บ่าขาม''; มะขาม - ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูง 10-30 เมตร แตกกิ่งก้านเป็นพุ่มกลม ลำต้นและกิ่งเหนียว ปลายกิ่งห้อยลู่ลง, ใบ เป็นใบรวม ออกเป็นคู่ๆ เรียงกันตามก้านใบ, ดอก ออกเป็นช่อเล็กๆ ตามปลายกิ่ง ช่อหนึ่งๆ มี 10-15 ดอก กลีบสีเหลือง มีจุดประสีแดงอยู่กลางดอก มีรสเปรี้ยว, ผล เป็นฝักเรียกตามลักษณะของฝักมี 3 ชนิด คือ ฝักกลมเล็กยาวเรียก''มะขามขี้แมว'' ฝักใหญ่ แบน โค้งงอคอดเป็นข้อ เรียก''มะขามกระดาน'' และที่มีฝักข้อเดียวกลมป้อมเรียก''มะขามข้อเดียว'' ถ้าแบ่งตามรสชาติมี 2 ชนิด มะขามเปรี้ยวและมะขามหวาน: มะขาม เมื่อแก่จัดถึงแห้งเปลือกฝักแข็ง เปราะ ล่อนไม่ติดเนื้อ: มะขามเป็นพืชสมุนไพร ใช้ทำยาได้หลายอย่าง ในด้านโภชนาการใช้ทำอาหารได้หลายส่วน ทั้งใบอ่อน ดอก ฝักอ่อน ฝักแก่ ฝักแห้ง อาทิ มะขามเปียก ทำจากมะขามแห้งเป็นเครื่องปรุงรสเปรี้ยวที่สำคัญในอาหารไทย ทั้งแกงส้ม ต้มส้ม ไข่ลูกเขย น้ำปลาหวาน ผักกาดจอ, ยอดและใบอ่อน นำไปยำหรือใส่ต้มต่างๆ เพื่อเพิ่มรสเปรี้ยว, เนื้อของฝักอ่อน แก่ แห้ง ทำขนมได้หลายชนิด เช่น มะขามดอง มะขามแช่อิ่ม มะขามคลุก มะขามกวน มะขามแก้ว เป็นต้น: เมล็ด คั่วให้สุกรับประทานเป็นของขบเคี้ยวที่เรียกว่า ''ฟ้าสนั่น'', เปลือกของฝักแห้ง บดหรือตำให้เป็นชิ้นเล็กๆ ทำเป็น ''ขี้โย'' ผสมยาเส้นมวนด้วยใบตองเป็น ''บุหรี่ขี้โย'' เพื่อลดความฉุนและมีรสดีขึ้น, เนื้อไม้มะขาม ใช้ทำเขียง ครก สาก ดุมเกวียน หรือเผาเป็นถ่านที่ให้ความร้อนสูง แม้กระทั่ง ''ต้นผ้าป่า'' ก็นิยมใช้กิ่งมะขาม เพราะเหนียว สามารถห้อย แขวน เครื่องบริโภคอุปโภค ของกินของใช้ จตุปัจจัยไทยทานได้มาก |
ส๋กสั๋บตอด | ส฿กฯสัปฯตอฯด | [สกสับตอด] | ก.ฉกจิกต่อย - อาการอย่างที่งูหรือสัตว์มีพิษทำร้าย |
ฟั้นแฝง | ฟั้นฯ | [ฟั้นแฝง] | ก.ดูแลอย่างใกล้ชิด |
เป่อเลอะ | เปิ่อฯเลิอฯะ | [เป่อเลอะ] | ดู...เป่อเล้อ |
โยง | โย฿งฯ | [โยง] | ดู...ยง |