พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
บ่าขามป้อม ดิน | บ่าฯขามฯป้อฯมดินฯ | [บ่าขามป้อมดิน] | น.ลูกใต้ใบ - ภาษาไทยถิ่นเหนือ (คำเมือง) เรียก ''บ่าขามป้อมดิน/หน่วยลุ่มใบ''; ลูกใต้ใบ/บ่าขามป้อมดิน - เป็นไม้ล้มลุก สูง 10-60 ซ.ม. ทุกส่วนมีรสขม ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียวปลายคี่ มีใบย่อย 23-25 ใบ รูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ โคนใบมนแคบ ปลายใบมนกว้าง ขนาดประมาณ 0.40 x 1.00 ซ.ม. ก้านใบสั้นมาก มีหูใบสีบขาวนวลรูปสามเหลี่ยมปลายแหลมเกาะติด 2 อัน ดอกแยกเพศ ดอกเพศเมียมีขนาดใหญ่กว่าดอกเพศผู้ มักอยู่บริเวณโคนก้านใบ, ผลรูปทรงกลมแป้น ขนาดประมาณ 0.15 ซ.ม. เกาะติดบริเวณใต้โคนของใบย่อย ตรงกลางของก้านใบ เมื่อแก่จะแตกเป็น 6 พู แต่ละพูมีเมล็ด 1 เมล็ด ขนาดเล็กมาก ประมาณ 1 ม.ม.: ลูกใต้ใบมีสรรพคุณมากมาย ทำเป็นยาแก้หรือบรรเทาได้หลายอาการ เช่น แก้ไข้ แก้ไอ ขับปัสสาวะ บำรุงตับ ขับประจำเดือน ควบคุมระดับน้ำตาล รักษาแผลอักเสบ แก้ปวด แก้ร้อนใน |
เว่อ | เวิ่อฯ | [เว่อ] | ว.ขยายออก,เจ่อ,บวม,พอง เช่นตุ่มเว่อ - ตุ่มบวมพอง |
ลืกษ์ | รฤก์ษฯฯ | [ฤกษ์] | น.ฤกษ์ - คราว,เวลาที่เหมาะสมแก่การมงคล |
บ่านอยข้อง | บ่าฯนอฯยฯข้อฯง | [บ่านอยข้อง] | น.บวบเหลี่ยม ภาษาถิ่นเหนือ(กำเมือง) เรียก ''บ่านอยข้อง''; บวบเหลี่ยม หรือ บ่านอยข้อง - เป็นไม้เถาเลื้อย ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับ ลักษณะเป็นรูป ๕-๗ เหลี่ยม ปลายแหลม โคนใบมนเว้าเป็นรูปหัวใจ ขอบใบหยักเว้าตื้นๆ หลังและท้องใบเรียบ ก้านใบเป็นเหลี่ยม ดอกเป็นแบบแยกเพศอยู่บนต้นเดียวกัน กลีบดอกสีเหลือง มี ๕ กลีบ ผลรูปทรงกระบอกเรียว ยาวประมาณ ๑๕-๕๐ เซนติเมตร เป็นเหลี่ยม ๕-๑๐ เหลี่ยมตามความยาวของผล ผลเป็นผักที่ใช้ปรุงอาหารได้หลายเมนู และใช้ทำยาได้ |
เมืองกิ่ง | เมิอฯงกิ่งฯ | [เมืองกิ่ง] | น.เมืองที่อยู่ในปกครองของเมืองอื่น |
สูตรอภิธรรม | สูระฯตอภิธัม์มฯ | [สูตอภิธรรม] | ก.สวดพระอภิธรรม - สวดงานศพปกติใช้บทสวดพระอภิธรรม ๗ คัมภีร์ เริ่มจากพระสังคิณี กุสะลา ธัมมา..ไปจบที่พระมะหาปัฏฐาน อะวิคะตะปัจจะโย. หรือบทสวดที่เป็นคำฉันท์เกี่ยวกับการ เกิด แก่ เจ็บ ตาย ทำนองสรภัญญะ เป็นต้น |
ไค่หัวเหลิ๋ดๆ | ไฅ่ห฿วฯเหิลฯดๆ | [ไฅ่หัวเหลิดๆ] | ว.เสียงหัวเราะที่ดังเช่นนั้น; ไค่หัวเหลิ๋ดๆ ก็ว่า |
ไม้หีด | ไม้หีดฯ | [ไม้หีด] | น.ไม้ตีข้าว - ไม้สองอันขนาดพอถือได้สะดวก ที่ปลายทั้งสองมีเชือกหนังผูกสำหรับคล้องหนีบรัดฟ่อนข้าวในการตีหรือฟาดให้เม็ดหลุดร่วง |
กำเวน | คำฯเวนฯ | [คำเวน] | ดู...กำเวนตาน |
หม้อม | ห้มฯอฯม | [หม้อม] | ว.เป็นทุกข์,หม่นหมอง เช่น หน้าหม้อม - แสดงสีหน้าว่ามีทุกข์ |