พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
ง้วน | ง้วฯร | [ง้วน] | น.ยาพิษ,ยาเบื่อ |
เป๋นจั้ง | เปนฯจั้งฯ | [เปนจั้ง] | น.เป็นหมอตำแย ว.เป็น ที่พึ่ง; เป๋นตี้จั้ง,เป๋นตี้จั้งตี้เปิ้ง ก็ว่า |
ไม้เข้าหลาม | ไม้เขั้าหลฯา | [ไม้เข้าหลาม] | น.ไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง คล้าย "ไม้เฮี้ย" เนื้อไม้บาง ปล้องยาว เยื่อสีขาวเหนียว น้ำหนักเบา นิยมใช้เป็นกระบอกข้าวหลาม |
ยวงบ่าหนุน | ยวฯงบ่าฯหุร | [ยวงบ่าหนุน] | น.ยวงขนุน - เนื้อในของขนุนที่หุ้มเมล็ด |
ของฮา | ขอฯงรา | [ของฮา] | น.ของกู |
ขี้ค้าน | ขี้ระฯค้าฯนฯ | [ขี้คร้าน] | ว.ขี้เกียจ |
น้ำเข้าหมิ้นส้มป่อย | นาฯํ้เขั้าหิ้มฯรส฿้มฯป่อฯยฯ | [น้ำเข้าหมิ้นส้มป่อย] | น.น้ำขมิ้นส้มป่อย ภาษาถิ่นเหนือเรียก ''น้ำเข้าหมิ้นส้มป่อย''; น้ำขมิ้นส้มป่อย หรือ น้ำเข้าหมิ้นส้มป่อย - คือน้ำสะอาดที่มีผงขมิ้นละลายเจืออยู่ และมีฝักส้มป่อยแห้ง หรือฝักส้มป่อยแห้งที่ปิ้งไฟให้เกรียมจนมีกลิ่นหอม (กล่าวกันว่า ฝักส้มปอยที่ผ่านการปิ้งไฟจะมีอิทธิฤทธิ์เพิ่มขึ้น) แช่อยู่ ภายหลังไม่นิยมใช้ผงขมิ้น แต่นิยมเติมน้ำหอมและดอกแห้งของดอกไม้หอม เช่น ดอกสารภี คำฝอย พยอม ประยงค์ หรือดอกไม้สด เช่น ดอกมะลิ กลีบกุหลาบ เป็นต้น อนึ่งฝักส้มป่อยที่พึงประสงค์ควรเป็นฝักส้มป่อยที่เก็บในเพ็ญเดือน 3 (เดือน 5 เหนือ) ไม่ขึ้นในป่าช้า ไม่ขึ้นในบริเวณทางแยก และไม่เป็น ''ส้มป่อยงำเงา'' คือขึ้นริมน้ำและมีเงาพาดบนผิวน้ำ ที่สำคัญควรเลือกฝักที่มี 7 ข้อ และใช้จำนวน 7 ฝักจึงจะศักดิ์สิทธิ์นักแล: น้ำขมิ้นส้มป่อย ชาวล้านนานิยมใช้มาตั้งแต่สมัยโบราณ ทั้งในงานมคล และงานอวมงคล: งานมงคลเช่น ในเทศกาลสงกรานต์ใช้สรงน้ำพระพุทธรูป,พิธีดำหัวพระเถรานุเถระ,ผู้เถ้าผู้แก่ ญาติผู้ใหญ๋ ผู้มีพระคุณ ผู้ที่เคารพนับถือ,พิธีบายศรีสู่ขวัญ,พิธีสู่ขวัญควาย เป็นต้น: งานอวมงคล เช่น พิธีสะเดาะเคราะห์,พิธีไล่ผี,พิธีฌาปนกิจศพ เจ้าภาพจะใช้น้ำขมิ้นส้มป่อยใส่ภาชนะวางไว้ที่ปากทางเข้า-ออกป่าช้า เพื่อให้ผู้ร่วมงานใช้ลูบหัวลูบหน้าตอนขากลับ ถือว่าเป็นการชำระล้างสิ่งไม่พึงประสงค์ |
ผ่อผั๋บไคว่ | ผํอฯผัปฯไฅ่วฯ | [ผ่อผับไฅว่] | ก.ดูทั่วทุกหนทุกแห่ง |
ดาบแลว | ดาปฯแลวฯ | [ดาบแลว] | ...ดู ดาบลา |
เหงย | เหิงฯ | [เหงย] | น.เงย - ยกหน้าขึ้น,แหงนหน้าขึ้น; เหงยหน้า ก็ว่า |