พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
ขี้สุ่ย | ขี้สุ่ | [ขี้สุ่ย] | น.คนหรือสัตว์ที่ถูกยุชักชวนให้คล้อยตามเพื่อทำอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น สุ่ยหมาหื้อข็บกั๋น - ยุสุนัขให้กัดกัน, สุ่ยละอ่อนหื้อตี๋กั๋น - ยุเด็กให้ต่อยกัน (ทั้งสุนัข และเด็กเหล่านี้ เรียกว่าเป็น ขี้สุ่ย) |
ส้อยแห | ส้อฯยฯแห | [ส้อยแห] | น.ลูกแห - สายโซ่ตะกั่วที่ใช้ถ่วงขอบแห |
บ๋อ | บํอฯ | [บ๋อ] | ว.ใช้นำหน้าคำกิริยาเพื่อให้กลายเป็นคำถามหรือคำเชิญชวน เช่น กิ๋นบ๋อ - กินไหม,ไปบ๋อ - ไปหรือยัง เป็นต้น |
อ่อนแข้งอ่อนขา | อ่อฯรแขั้งฯอ่อฯรขา | [อ่อนแข้งอ่อนขา] | ดู...อ่อนขา |
ต๊าง | ท้าฯงฯ | [ท้าง] | น.ทำนบที่กั้นหรือแบ่งน้ำระหว่างเหมืองซอยต่างๆ หรือปรับระดับน้ำในนา; ดู...เขียง น๔.,แต,ฝาย,เหมือง |
ถุน | ถุร | [ถุน] | ก.ดูด เช่น ถุนยาฝิ่น - ดูดฝิ่น |
หินเขียว | หินฯขยฯว | [หินเขียว] | น.จุนสี - เกลือปรกติชนิดหนึ่ง ลักษณะเป็นผลึกสีน้ำเงิน ใช้ในการชุบทองแดงด้วยไฟฟ้า ใช้เป็นสารฆ่าเชื้อรา ฆ่าลูกน้ำ |
ใจ๋จ๊อม | ไจช้อฯม | [ใจช้อม] | ก.ใจแคบ - ไม่นึกถึงคนอื่น,ไม่เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ |
ก๋องตั๋ด | กลฯอฯงตัดฯ | [กลองตัด] | น.กลองสองหน้าคล้ายก๋องจุม แต่ขนาดโตกว่า เมืองน่านเรียก ก๋องต้อม |
เจดีย์ปีเกิด | เจดียฯ์ปีเกิดฯ | [เจดีย์ปีเกิด] | น.พระธาตุประจำปีเกิด หรือ พระเจดีย์ประจำปีเกิด ภาษาถิ่นพายัพ(คำเมือง)เรียก ''ธาตุปี๋เกิด'' - เป็นคติความเชื่อของชาวล้านนามาตั้งแต่โบราณ ซึ่งเชื่อกันว่าก่อนที่ดวงวิญญาณจะมาปฏิสนธิ์ในครรภ์มารดา จะมีสัตว์ประจำปีนักษัตร หรือชาวล้านนาเรียก ''ตั๋วเปิ้ง'' นำดวงวิญญาณมาพักไว้ที่พระธาตุหรือพระเจดีย์ ที่เรียกกันว่า ชุธาตุ(จุ๊ธาตุ) เมื่อถึงเวลาที่จะปฏิสนธิ์ ดวงวิญญาณจะย้ายไปสถิตอยู่ที่กระหม่อมของผู้เป็นบิดาเพียง 7 วัน จากนั้นจึงเคลื่อนเข้าสู่ครรภ์มารดา และเมื่อเสียชีวิตลง ดวงวิญญาณก็จะกลับไปสถิตอยู่ที่พระธาตุเดิมที่เคยจากมา ฉะนั้น การไปนมัสการไหว้พระธาตุประจำปีเกิด ถือว่าเป็นมงคลเพื่อความสุขความเจริญรุ่งเรืองในชีวิต; เหตุที่พระธาตุวันเกิดอยู่เฉพาะทางตอนเหนือของประเทศ และประเทศพม่า ก็เพราะในสมัยก่อน อาณาจักรล้านนา ล้านช้าง และ พม่า ต่างเป็นแว่นแคว้นข้างเคียงที่มีความสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมกันมาก่อน การกำหนดให้มีการไหว้พระธาตุประจำปีเกิด จึงเป็นกุศโลบายอย่างหนึ่งของการเดินทางติดต่อกัน ทำให้คนแต่ละเมืองที่อยู่ในเขตวัฒนธรรมเดียวกัน มีความสัมพันธ์ไปมาหาสู่กันได้อย่างใกล้ชิดขึ้น; ดู...ธาตุปีเกิด |