พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
ฮ ออกเสียงเป็น ฮะ | ฮ | [ฮ] | ฮ (ฮะ) เป็นอักษรต่ำ ใช้เป็นพยัญชนะต้น จากการศึกษาของ ก่องแก้ว วีระประจักษ์ และ นิยะดา ทาสุคนธ์ พบว่ามีหลักฐานการปรากฏของอักษรตัวนี้เก่าที่สุดเมื่อ พ.ศ.๒๑๓๕ สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นเพื่อกำหนดให้ออกเสียง /h/ โดยตรง แม้ในแง่การออกเสียง "ร" หรือ "ร" ในล้านนาจะออกเสียง /h/ หรือเสียง /ฮ/ อยู่แล้ว แต่เมื่อมีการยืมศัพท์ โดยเฉพาะภาษาบาลีมาใช้มากขึ้น และนิยมออกเสียง ร-ร เป็นเสียง /ล/ อีกทั้งการเทศน์ก็นิยมออกเสียงอักษร ร-ร นี้เป็น /ล/ ด้วย แม้จะเป็นศัพท์ล้านนาก็ตาม ทำให้เกิดการสับสนจนต้องบัญญัติอักษร "ฮ-ฮ" เพื่อแก้ไขปัญหานี้ แต่ในพจนานุกรมนี้ถือว่าศัพท์ที่เป็นภาษาล้านนาหรือศัพท์ไทดั้งเดิม (Pro Tai) แล้ว กำหนดใช้อักษร ร-ร โดยให้ออกเสียง /ฮ/ ทุกคำเสมอไป และใช้อักษร ฮ-ฮ กับคำที่ยืมมาใช้หรือศัพท์ที่เกิดจากการเลียนเสียง. (คัดจาก...พจนานุกรมล้านนา-ไทย ฉบับแม่ฟ้าหลวง. ฉบับปรับปรุงครั้งที่ ๑ พ.ศ.๒๕๔๗. ศาสตราจารย์ ดร.อุดม รุ่งเรืองศรี. หน้า ๙๒๒). |
ลวงขวาง | ลวฯงขวฯางฯ | [ลวงขวาง] | น.ด้านขวาง |
ซักกำเดียว | ซักฯคําฯดยฯว | [ซักคำเดียว] | ว.ประ เดี๋ยวเดียว,ชั่วครู่ ; สั๋กกำเดว ก็ว่า |
อยฺู่กิ๋น | อยฯู่กินฯ | [อฺยฺู่กิน] | ก.อยู่กิน - ดำรงชีวิตฉันผัวเมีย |
กีด | กีดฯ | [กีด] | ว.แคบ,คับแคบ เช่น กองกีด - ซอยแคบ, ห้องกีด - ห้องที่คับแคบ. กีดกั๊บ ก็ว่า |
ต๋าผ่อตี๋น | ตาผํอฯตีนฯ | [ตาผ่อตีน] | ก.เวลาเดินให้ดูเท้า |
ผั๋ดๆ เลียบๆ | ผัดฯดฯๆ ลยฯบๆ | [ผัดๆ เลียบๆ] | ก.เวียนไปเวียนมาโดยรอบ,แอบเข้าไปหาอย่างใกล้ชิด |
เสี้ยงก๋รรม | ส้ยฯงกัม์มฯ | [เสี้ยงกัมม์] | ก.ตาย มักใช้กับสามัญชนคนธรรมดาทั่วไป; ถ้าเป็นเจ้านายใช้ เสี้ยงบุญ,หม๋ดบุญ |
หล๋วก | ห฿ลฯวฯก | [หล็วก] | ว.คมคาย,ฉลาด,ทันคน,รอบรู้,หลักแหลม |
หอบ | หอฯบ | [หอบ] | น.ไผ่หอม. ก.กอด,โอบ,โอบเข้ากับอก,เอาแขนทั้งสองรวบสิ่งของ. ว.ห่อเหี่ยว,โค้งเข้า. ล.เรียกสิ่งของที่รวมกันเป็นมัดขนาดที่อยู่ในวงแขน |