พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
เมื่อเนิ้น | เมิ่อฯอเนิ้ | [เมื่อเนิ้น] | ว.ครั้งกระโน้น,นานมาแล้ว |
มุงดินขอ | มุงดิขํอฯ | [มุงดินขอ] | ก.มุงหลังคาด้วยดินขอ |
อี่ฮุย | อี่รุ,อี่ฮุย | [อี่รุย,[อี่ฮุย] | น.ชะนี; อี่กุ๋ด,อี่วุย,อี่โหวด ก็ว่า |
ย้นเข้าไป | ยันฯเขั้าไพ | [ย้นเข้าไพ] | ก.ดันเข้าไป |
หมุ๋ด | หุด | [หมุด] | น๑.หมุด - เครื่องสำหรับตรึงหรืออุดรู; แซ่,แซว่ ก็ว่า น๒.เรียกเข็มที่มีหัวเป็นปุ่มกลม ใช้กลัดกระดาษหรือผ้าว่า เข็มหมุ๋ด |
เหยิย | เหิยฯย | [เหยิย] | ดู...เหยิม |
สิ้นตี๋นจ๋ก | สิ้นฯตีนฯจ฿กฯ | [สิ้นตีนจก] | น.ผ้าซิ่นที่มีโครงสร้าง ๓ ส่วน ส่วนหัว ส่วนตัว และส่วนตีน ที่ทอด้วยวิธีจก การต่อเชิง (ตีนซิ่น) มีลวดลายพิเศษต่างจากผ้าซิ่นที่ใช้ปรกติในชีวิตประจำวัน ลวดลายจกที่นำไปต่อ ที่ส่วนตีนของซิ่น เรียกว่า "ตี๋นจ๋ก" มี แหล่งผลิตสำคัญที่ยังคงไว้ซึ่งลักษณะเฉพาะถิ่นอยู่ที่ อ.แม่แจ่ม จ.เชียงใหม่ อ.เวียงสา อ.นาน้อย จ.น่าน อ.ลอง จ.แพร่ และที่ อ.ศรีสัชนาลัย จ.สุโขทัย |
ลักมีใจ๋ | ลักฯมีไจ | [ลักมีใจ] | ก.แอบชอบ,แอบหลงรัก |
ต้างหน้อย | ต้างฯห้นฯอฯยฯ | [ต้างหน้อย] | น.มันสำปะหลัง; ต้างขาว,ต้างบ้าน ก็ว่า |
น้ำเข้าหมิ้นส้มป่อย | นาฯํ้เขั้าหิ้มฯรส฿้มฯป่อฯยฯ | [น้ำเข้าหมิ้นส้มป่อย] | น.น้ำขมิ้นส้มป่อย ภาษาถิ่นเหนือเรียก ''น้ำเข้าหมิ้นส้มป่อย''; น้ำขมิ้นส้มป่อย หรือ น้ำเข้าหมิ้นส้มป่อย - คือน้ำสะอาดที่มีผงขมิ้นละลายเจืออยู่ และมีฝักส้มป่อยแห้ง หรือฝักส้มป่อยแห้งที่ปิ้งไฟให้เกรียมจนมีกลิ่นหอม (กล่าวกันว่า ฝักส้มปอยที่ผ่านการปิ้งไฟจะมีอิทธิฤทธิ์เพิ่มขึ้น) แช่อยู่ ภายหลังไม่นิยมใช้ผงขมิ้น แต่นิยมเติมน้ำหอมและดอกแห้งของดอกไม้หอม เช่น ดอกสารภี คำฝอย พยอม ประยงค์ หรือดอกไม้สด เช่น ดอกมะลิ กลีบกุหลาบ เป็นต้น อนึ่งฝักส้มป่อยที่พึงประสงค์ควรเป็นฝักส้มป่อยที่เก็บในเพ็ญเดือน 3 (เดือน 5 เหนือ) ไม่ขึ้นในป่าช้า ไม่ขึ้นในบริเวณทางแยก และไม่เป็น ''ส้มป่อยงำเงา'' คือขึ้นริมน้ำและมีเงาพาดบนผิวน้ำ ที่สำคัญควรเลือกฝักที่มี 7 ข้อ และใช้จำนวน 7 ฝักจึงจะศักดิ์สิทธิ์นักแล: น้ำขมิ้นส้มป่อย ชาวล้านนานิยมใช้มาตั้งแต่สมัยโบราณ ทั้งในงานมคล และงานอวมงคล: งานมงคลเช่น ในเทศกาลสงกรานต์ใช้สรงน้ำพระพุทธรูป,พิธีดำหัวพระเถรานุเถระ,ผู้เถ้าผู้แก่ ญาติผู้ใหญ๋ ผู้มีพระคุณ ผู้ที่เคารพนับถือ,พิธีบายศรีสู่ขวัญ,พิธีสู่ขวัญควาย เป็นต้น: งานอวมงคล เช่น พิธีสะเดาะเคราะห์,พิธีไล่ผี,พิธีฌาปนกิจศพ เจ้าภาพจะใช้น้ำขมิ้นส้มป่อยใส่ภาชนะวางไว้ที่ปากทางเข้า-ออกป่าช้า เพื่อให้ผู้ร่วมงานใช้ลูบหัวลูบหน้าตอนขากลับ ถือว่าเป็นการชำระล้างสิ่งไม่พึงประสงค์ |