พจนานุกรม
ภาษาล้านนา-ไทย, ไทย-ล้านนา
โดย อ.จรีย์ สุนทรสิงห์
ออกเสียงล้านนา | อักษรล้านนา | เทียบอักษรไทย | ความหมาย |
---|---|---|---|
ต่างยอดธาตุ | ต่างฯยอฯดธาฯตฯ | [ต่างยอดธาตุ | ก.ยกฉัตรยอดเจดีย์ |
เป๋วแดด | เปลฯวฯแดดฯ | [เปลวแดด] | น.พยับแดด |
กนติ๋กๆ | ค฿นฯติกฯๆ | [คนติกๆ] | ก.คนไปเรื่อยๆ |
แม่ตี๋น | แม่ตีนฯ | [แม่ตีน] | น.หัวแม่เท้า;หัวแม่ตี๋น ก็ว่า |
เจ๊า | เชั้า | [เช้า] | น.เวลาก่อนอาทิตย์ขึ้น เช่น ลุกเจ๊า - ตื่นก่อนตะวันขึ้น. เวลายังไม่ทันดึก เช่น หลั๋บเจ๊า - นอนแต่หัวค่ำ. สำหรับเวลาเช้าหลังจากพระอาทิตย์ขึ้นถึงก่อนเที่ยงเรียก เวลางาย เช่น กิ๋นเข้างาย - กินข้าวมื้อเช้า. เมื่อเจ๊า - ตอนเช้า. ว.เร็วกว่าปกติ เช่น แจ้งเจ๊า - สว่างเร็ว, ค่ำเจ๊า - มืดเร็ว,ต๋ายเจ๊า - ตายแต่อายุยังน้อย. เร็วกว่าเวลาที่กำหนดไว้ เช่น แล้วเจ๊า - ทำเสร็จก่อนเวลา |
หุย | หุย,หุย์,หุ | [หุย] | ก.ร่ำร้อง - ร้องไห้อย่างโหยหวนครวญคนึงหา อย่างที่มักจะร้องไห้เมื่อมีคนตาย |
ใบ | ไบ | [ใบ] | น๑.ใบ - ส่วนของพืชทำหน้าที่สังเคราะห์อาหาร น๒.ธนบัตร เช่น ใบสิ๋บ ใบร้อย ใบปัน ก.นุ่ง,ห่ม,คลุม; มักใช้คู่กับ บิง เป็น บิงใบ |
วันหัวเลียงหมอน | วันฯห฿วฯรยฯงหมฯอฯร | [วันหัวเรียงหมอน] | น.วันหัวเรียงหมอน - เป็นวันที่ใช้หาฤกษ์งานมงคลสมรส ลักษณะการนอนของคนเราที่กล่าวไว้ในเรื่องนี้มีหลายอย่าง เช่น หัวจนหัว(หัวชนหัว)-นอนเอาหัวชนกัน เหยียดเท้าไปตรงกันข้าม, หัวสอดตี๋น(นอนเอาหัวสอดไว้ทื่ตรงเท้าของอีกฝ่ายผนึ่ง, หัวสุ๋บหว่างขา(นอนเอาหัวสอดซุกลึกเข้าไปกลางหว่างขาของอีกฝ่ายหนึ่ง) เป็นต้น ถือว่าไม่่เป็นมงคล แต่ ''หัวเรียงหมอน'' หมายถึง นอนชิดติดกัน หันหัวไปทางเดียวกันบนหมอนที่อยู่ในระนาบเดียวกัน การแต่งงานจะต้องหาฤกษ์หายามให้ดี ชาวล้านนาไม่นิยมแต่งงานในช่วงกลางพรรษา, เดือนคี่(เดือนเกี๋ยง ๓ ๕ ๗ ๙ ๑๑ เหนือ), วันศีลหลวง(ขึ้นหรือแรม ๑๕ ค่ำ), ไม่เป็นวันม้วยบ่าวสาว, ไม่เป็นวันเสียของเดือน, ฟ้าตีแส่งเศษดี และถูกต้องตามตำราว่า วันหัวเรียงหมอนตรงกับขึ้นแรมกี่ค่ำ |
กู้มื้อกู้วัน | คู่มื้คู่วันฯ | [คู่มื่อคู่วัน] | ว.ทุกๆวัน; ตึงมื้อตึงวัน ก็ว่า |
จุ๊ด้านจุ๊ปาย | ชุด้านฯชุพายฯ | [ชุด้านชุพาย] | ว.ทุก ด้านทุกฝ่าย,ทุกแผนก |